Rozmaryn – opis rośliny
Rozmaryn, rozmaryn lekarski / rosmarinus officinalis to powszechnie znana roślina przyprawowa i lecznicza z rodziny jasnotowatych. To półkrzewiasta roślina pochodząca z terenów basenu Morza Śródziemnego. W wielu krajach świata jest uprawiany na skalę przemysłową. W Polsce w ogrodzie rozmaryn uprawia się jako roślinę ozdobną oraz leczniczą i przyprawową.
Rozmaryn z powodzeniem można uprawiać w przydomowym ogródku ziołowym, w ogrodzie jak również w doniczkach na balkonach bądź tarasach oraz domowych parapetach. Wzrost rośliny jest powolny.
W naturalnym środowisku rozmaryn tworzy gęste, aromatyczne, zimozielone krzewy, dorastające do 2–3 m wysokości. W naszych warunkach klimatycznych krzew dorasta do około 70 cm wysokości i szerokości.
Rozmaryn lekarski wytwarza sztywne, wzniesione, czterokanciaste na przekroju pędy, drewniejące w drugim roku. Liście są lancetowate, skórzaste, o podwiniętych brzegach, z wierzchu ciemnozielone, na spodniej stronie pokryte srebrzystym kutnerem, silnie aromatyczne. Niebieskie (u niektórych odmian różowe) kwiaty zebrane są w nibyokółkach w kątach liści. Są miododajne. Rozmaryn kwitnie na przedwiośniu, zazwyczaj w okolicach lutego. Owocem jest rozłupnia. Surowcem jest liść rozmarynu, który może być zbierany przez cały okres wegetacji.
Jedna z najpopularniejszych roślin przyprawowych świata, spożywana w stanie świeżym. Młode liście oraz końcówki pędów o charakterystycznym korzennym zapachu stosuje się jako dodatek do potraw mięsnych, sałatek warzywnych, zup oraz sosów.
Rozmnażanie
Rozmnażanie jest możliwe na dwa sposoby: przez wysiew nasion, bądź sadzonki zielne, które pobiera się z roślin matecznych w lipcu-sierpniu. Sadzonki łatwo się ukorzeniają. Nasiona można uzyskać we wrześniu z roślin wystawianych do ogrodu – bo jest owadopylny. Przed wysiewem nasiona włożyć do lodówki na okres 7 dni. Nasiona wysiewa się wcześnie – w połowie marca. Dość długo kiełkują.
Jak uprawiać rozmaryn?
Uprawa rozmarynu jest prosta. Głęboko sięgający (do 2 m), silnie rozgałęziony, wiązkowy system korzeniowy rozmarynu, zapewnia roślinie dostęp wilgoci nawet w suchsze dni z głębszych warstw gleby, co powoduje dość dużą odporność rośliny na suszę. Najlepiej rosną na glebie średnio zwięzłej. Rozmaryn najlepiej rośnie na słonecznych, ciepłych stanowiskach, na przepuszczalnych, łatwo nagrzewających się glebach, o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym. Ze względu na swą niską odporność na mróz, roślinę należy zimą przetrzymywać w jasnych, chłodnych pomieszczeniach (najlepiej w temperaturze 2–8 stopni Celsjusza). Rozmnażać rozmaryn lekarski można rozmnażać przez nasiona wysiewane w kwietniu do płytkich pojemników, które należy okryć folią.
Zimowanie w Polsce
W ogrodzie nie może zimować, gdyż już niewielkie spadki temperatury poniżej 0°C uszkadzają roślinę. Przed nastaniem pierwszych przymrozków rozmaryn przenosi się do ciepłych pomieszczeń .
Wskazane jest wykopywanie roślin późną jesienią, posadzenie do donicy lub doniczki i umieszczenie na okres zimy w jasnym i chłodnym pomieszczeniu. Wiosną rośliny sadzi się do gruntu.
Zimowanie nad Morzem Śródziemnym
W swoim naturalnym środowisku nad Morzem Śródziemnym rozmaryn jest rośliną dziko rosnącą. To roślina wiecznie zielona.
Skład i właściwości lecznicze rozmarynu
Rozmaryn to nie tylko aromatyczna przyprawa, po którą warto sięgać w jadalni. Zioło wykazuje szereg właściwości leczniczych.
Rozmaryn zawiera szereg związków aktywnych biologicznie jak flawonoidy, garbniki, kwasy fenolowe i terpeny.
Flawonoidy znane są przede wszystkim z protekcyjnego działania na naczynia krwionośne i właściwości uszczelniających, a także przeciwzapalnych i przeciwalergicznych.
Terpeny wykazują właściwości antybiotyczne, przeciwzapalne i przeciwwrzodowe. Regulują również gospodarkę lipidową organizmu i pomagają zmniejszyć stężenie złego cholesterolu we krwi.
Kwasy fenolowe pełnią rolę ochronną przed stresem oksydacyjnym.
Rozmaryn – zastosowanie w kosmetyce
W kosmetologii olejek rozmarynowy znalazł zastosowanie przy produkcji perfum (i innych kosmetyków) – jego substancje zapachowe są łagodne, dominują w nich dwie nuty: ziołowo-kwiatowa i drzewno-balsamiczna.
Olejek z rozmarynu lekarskiego jest składnikiem maski pod oczy, która redukuje cienie i zmniejsza opuchliznę.
Rozmaryn w domu
Niestety, trzeba pogodzić się z faktem, że rozmaryn nie jest rośliną doniczkową, jak na przykład dracena, czy figowiec. Ogólnie biorąc zaleca się uprawiać rozmaryn w donicach. Ma to jednak na celu łatwiejsze przezimowanie krzewów – przeniesienie z ogrodu do odpowiedniego pomieszczenia. W każdym razie nie powinien pozostawać w domu przez cały rok. Jest mu tam za ciemno (nawet na południowym oknie) i za gorąco.
W doniczkach uprawia się jego karłowe odmiany.
Posadź więc go w pojemnikach czy doniczce i trzymaj na parapecie. Nie zapomnij o warstwie drenażu na dnie doniczki, która sprawi, że nadmiar wody będzie systematycznie odprowadzany. Pamiętajmy – jeśli krzew ma być przesadzony do donicy, ziemia kwiatowa, przepuszczalna należy wymieszać też pół na pół z piaskiem.
O wiele groźniejszy jest dla rozmarynu nadmiar wilgoci, niż przesuszenie. Zatem roślinkę podlewamy rzadko, bowiem jest odporna na suszę. W uprawie nie należy jednak dopuścić do przesuszenia jej podłoża
Pielęgnowanie rozmarynu w ogrodzie
Optymalne stanowisko dla rozmarynu w ogrodzie
Rozmaryn jest rośliną wybitnie światłolubną, preferuje stanowiska słoneczne. Aby zachować jego przyzwyczajenia wyniesione ze stron ojczystych, należy zapewnić mu ciepłe miejsce w pełnym słońcu. Nawet palące promienie słoneczne w południowej porze nie szkodzą tej roślinie. Właśnie z tego względu nie należy zmuszać go do pozostawania w półcieniu.
Odpowiednia ziemia
Nie lubi ziemi kwaśnej. Przepuszczające podłoże jest dla tego krzewu tak ważne, ponieważ bardzo negatywnie reaguje na nadmiar wody. Sadząc go dobrze jest przygotować w tym celu niewielkie wzniesienie, a cały „pagórek” obłożyć kamieniami.
W ogrodzie może być elementem aranżacji w stylu śródziemnomorskim albo częścią ogródka z ziołami. W każdym razie, nikt nie poprzestaje na jednym tylko gatunku. Dla rozmarynu bardzo dobrym sąsiedztwem jest szałwia, która też należy do tej samej rodziny roślin. Oba gatunki rosnąc obok siebie doskonale się zgadzają. Istnieją natomiast takie gatunki, jak na przykład chrzan albo gorczyca (z rodziny kapusiowatych), których rozmaryn z jakichś powodów nie znosi.
Nawożenie
Także nawożenie rozmarynu powinno być oszczędne. Wiosną należy dostarczyć mu nieco składników odżywczych, najlepiej organicznego pochodzenia (kompost). Latem nawożenie rozmarynu nie jest niezbędne. Po raz ostatni przed zimą można go zasilić w sierpniu.
Zastosowanie rozmarynu w kuchni
Chociaż polska kuchnia prężnie ewoluuje (pieprz i sól już nie wystarczają), rozmaryn wciąż nie jest tak popularny jak w kuchni francuskiej czy śródziemnomorskiej. Wydaje się, że wciąż przegrywa z wieloma innymi przyprawami takimi jak majeranek, bazylia, liść laurowy czy nawet kurkuma. Tymczasem można nim wzbogacić kulinarne eksperymenty a także tradycyjne dania, które nadają potrawom charakterystyczny smak.
To przyprawa o specyficznym, ziołowo-pikantnym smaku i wyrazistym, mocno aromatycznym zapachu. Należy do grupy naturalnych dodatków, którymi przyprawia się potrawy w bardzo małej ilości. Do tego celu wykorzystuje się całe lub zmielone liście (świeże, suszone, mrożone). Najlepiej dodawać je pod koniec przyrządzania potraw.
Rozmaryn zwiększa wyrazistość smaku i zapachu (dlatego nie można z nim przesadzać). Najlepiej nadaje się do doprawiania dań z ryb i mięs (drobiu, jagnięciny, wołowiny, wieprzowiny, dziczyzny). Ponadto dobrze sprawdza się jako dodatek do bakłażanu, ziemniaków i sosów.
Ma duże znaczenie m.in. w kuchni francuskiej, śródziemnomorskiej, angielskiej i marokańskiej. Zdrewniałe gałązki pozbawione bocznych odgałęzień i liści czasem wykorzystuje się zamiast patyczków do szaszłyków.
Nie wszyscy wiedzą, że pasuje również do dań na słodko – delikatny, ziołowy aromat nada ton sorbetowi cytrynowemu, wzbogaci smak herbaty. Dzięki przyprawie wiele zyska „zwykły” omlet czy jajecznica, a chleb wypiekany w domu nabierze niebanalnego charakteru.
Podsumowanie
Trzeba pamiętać, że w Polsce nie jest rośliną mrozoodporną, i nie lubi silne mrozy możemy ją na czas zimy przenieść w ciepłe miejsce, by wiosną rośliny posadzić ponownie do gruntu, jak inne zioła.
Swoim wyglądem oraz zastosowanie w kuchni zaskarbiła sobie wiele sympatyków ogrodnictwa i kucharzy na całym świecie. Piękna, wieloletnia, silnie krzewiąca się o częściowo pokładających się pędach, średniowysoka, o drobnych liściach i niebieskich kwiatach zebranych w kłosy. Kwiaty, liście i łodygi można również suszyć – choć uprawiana jest ze względu na nać.
Mocno aromatyczne kwiaty rozmaryny wabią pszczoły, które przetwarzają nektar na cenny, rozmarynowy miód. Warto mieć w ogródku własne zioła.
